Diety wysokotłuszczowe i ich wpływ na aktywność autonomicznego układu nerwowego

Szeroko pojęte diety wysokotłuszczowe (keto, paleo, dieta optymalna) to diety, które zawierają odpowiednią ilość tłuszczów i białek oraz ograniczoną ilość węglowodanów. Ogólnie przyjęta piramida żywieniowa, czyli spożywanie dużej ilości węglowodanów w produktach pszennych (zboża, płatki, kasze, ryż) przy niewielkiej ilości białka oraz minimalnej ilości tłuszczów roślinnych, a także spożywanie od 3 do 5 posiłków dziennie, może w konsekwencji prowadzić do zaburzeń metabolicznych oraz chorób, które uznawane są za cywilizacyjne – między innymi nadciśnienia, cukrzycy typu 2 i otyłości. Co za tym idzie, rośnie w tym czasie aktywność układu autonomicznego, nasilając objawy chorób spowodowanych przez nadmierną podaż węglowodanów. U pacjentów będących na dietach wysokotłuszczowych (minimum 6 miesięcy) można zaobserwować, oprócz efektu spalania tkanki tłuszczowej oraz redukcji wagi, wyraźne zmniejszenie się objawów wyżej wymienionych, a co za tym idzie – zmniejszenie aktywności układu autonomicznego, a w szczególności jego części sympatycznej.

Diety wysokotłuszczowe a tradycyjna piramida żywieniowa

Eksperci są zgodni – złe nawyki żywieniowe współczesnych ludzi odpowiedzialne są przynajmniej za 6 pierwszych z 10 przyczyn zgonów, a więc: choroby serca, nowotwory, udary mózgu, cukrzycę, stwardnienie tętnic oraz choroby wątroby. Ich zgodność znika jednak, gdy przychodzi do ustalenia składu diety prowadzącej do zdrowia oraz poglądów i zaleceń dotyczących tego, co jeść, a czego unikać – znalazłoby się przynajmniej kilkaset. Przyznać jednak trzeba, że dominującym modelem jest tak zwana piramida zdrowia, nazywana również optymalnym modelem żywienia. U jej podstawy umieszczone jest pieczywo, płatki zbożowe, ryż i makaron; w środku warzywa, owoce oraz produkty mleczne, a także mięso, drób i jaja, orzechy; na wierzchołku znajdują się tłuszcze, oleje i słodycze. Taki powinien być, zdaniem większości ekspertów, dominujący model żywienia.

W materiałach jednej z niezliczonych konferencji naukowych poświęconych zdrowemu modelowi odżywiania znalazł się taki oto przepis na długowieczność: 3 do 5 posiłków dziennie. Każdy z nich powinien zawierać ciemne pieczywo, płatki, kasze, makaron lub ziemniaki, warzywa i owoce (obowiązkowo do każdego posiłku, mogą być mrożone). Dodatkowo można jeść także między posiłkami, co najmniej 2 szklanki odtłuszczonego mleka, tyle samo kefiru i jogurtu oraz 2 plasterki chudego sera. Porcja ryb, drobiu, grochu, fasoli lub mięsa – do wyboru. Łyżka stołowa oleju oraz oliwy i nie więcej niż 2 łyżeczki miękkiej margaryny bez tłuszczów trans. Woda mineralna i soki warzywne.

Z badań przeprowadzonych w krajach Unii Europejskiej wynika, że o dobroczynnym wpływie odżywiania na nasze zdrowie przekonanych jest aż 38% ankietowanych Europejczyków, ale aż 71% nie widzi potrzeby zmiany swojej diety. Tak się jednak składa, że mieszkańcy krajów, w których diecie dominują produkty oficjalnie uznane za szkodliwe, kompletnie nie przejmują się odkryciami akademickiej nauki i przy stole kierują się po prostu zdrowym rozsądkiem.

Dieta to tylko jeden z elementów stylu życia i wcale nie należy przesadzać z dobieraniem i komponowaniem wymyślnych pokarmów. Po prostu trzeba jeść tak, aby czuć się zdrowo i dobrze. Jeśli zaczniemy się ograniczać i postępować wbrew temu, co podpowiada nam nasz organizm, możemy zapomnieć o długotrwałym efekcie, czyli o tym, że dzięki diecie będziemy zdrowsi. Poza tym żadna dieta nie poprawi ostatecznie naszego samopoczucia, jeśli nie będzie jej towarzyszyło zwiększenie aktywności fizycznej.

Warto wiedzieć ponadto, że ćwiczenia powodują, iż na powierzchni komórek mięśniowych zwiększa się liczba cząsteczek lipazy lipoproteinowej, która wychwytuje tłuszcz z organizmu. Z kolei zaprzestanie ćwiczeń sprawia, że LPL osiada na komórkach tłuszczowych (adypocytach). Tak naprawdę, rozpoczynając swoją przygodę z każdą dietą, musimy uzupełnić ją o dwa dodatkowe elementy – wspomnianą aktywność fizyczną i zdrowy tryb życia, co wiąże się z koniecznością unikania stresu oraz rezygnacją z używek (alkohol, tytoń).

W XXI wieku trudno uwierzyć, że tłuszcz może być dla nas dobry. Jeśli jesteśmy typowymi przedstawicielami homo sapiens, żyjącymi w XXI wieku, i wszędzie słyszymy, że od tłuszczu się tyje, podwyższa on cholesterol i powoduje choroby serca, wątroby czy miażdżycę, to trudno uwierzyć, że dzięki tłuszczowi możemy schudnąć i zdrowo żyć.

Należałoby tutaj podać definicję prawidłowego odżywiania, czyli takiego, które polega na racjonalnym zestawieniu produktów spożywczych, aby zapewnić organizmowi wszystkie niezbędne składniki pokarmowe. Tłuszcze odgrywają kluczową rolę, gdyż są głównym składnikiem energetycznym pokarmu.

Znaczenie tłuszczów dla zdrowia

Rolę tłuszczów jako pierwsi odkryli w XIX wieku Rubner i Atwater. Nie dysponowali oni jednak narzędziami do zbadania różnic w ich wartości odżywczej i przydatności, więc traktowali jednakowo wszystkie rodzaje tłuszczów – zarówno zwierzęce, jak i roślinne. Dopiero później ustalono, że tłuszcze zawierają niezbędne witaminy (A, D, E) oraz kwasy tłuszczowe i stanowią niezastąpiony materiał do budowy tkanek i organów – stanowiąc od 10 do 25% masy ciała.

Jeśli mielibyśmy wymienić kilka najważniejszych powodów, dla których powinniśmy spożywać tłuszcz:

• Stanowią one bogate i niezastąpione źródło energii wykorzystywanej w procesach żywieniowych.
• Są podstawowym, obok białek, materiałem budulcowym błon komórkowych.
• Są źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, takich jak kwas linolowy i alfa-linolenowy.
• Zawierają witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K).
• Biorą udział w syntezie soli żółciowych i wielu reakcjach biochemicznych.
• Transportują cholesterol i trójglicerydy, co zapobiega miażdżycy.
• Gromadzone są jako materiał zapasowy, co umożliwia organizmowi przetrwanie w okresach niedoboru pożywienia.

Jeśli odwrócimy piramidę żywieniową i będziemy posługiwać się modelem opartym na tłuszczach i białkach, nasz dzienny skład powinien wyglądać następująco: około 100 g białka, 250–350 g tłuszczów oraz 30–60 g węglowodanów. Przy zachowaniu korzystnych proporcji między tymi składnikami dieta będzie tym lepsza, im bardziej wartościowe biologicznie będą białka i tłuszcze, a także im mniej będzie zawierała zbędnych elementów.

Najlepsze są tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, spożywane w naturalnych produktach. Najwięcej energii dostarcza smalec oraz wolne kwasy tłuszczowe o długich łańcuchach. Najbardziej wartościowe dla człowieka są tłuszcze z żółtka jaja kurzego, masła i śmietany, które zawierają wszystkie niezbędne składniki do spalania tłuszczu.

Organizm zwierząt syntetyzuje tłuszcze przy użyciu tych samych enzymów i minerałów, co organizm człowieka. Tłuszcze roślinne, choć również wartościowe, wymagają dostarczenia dodatkowych enzymów i witamin, dlatego są mniej korzystne.

Dla organizmu człowieka najlepszym paliwem są tłuszcze o długich łańcuchach węglowodorowych. Spalając wodór, organizm produkuje więcej energii niż przy spalaniu węgla. Z tego powodu tłuszcze o wysokiej zawartości wodoru są bardziej kaloryczne i efektywniejsze jako źródło energii.

Organizm człowieka, będący na diecie wysokotłuszczowej, zużywa mniej tlenu, co prowadzi do mniejszego zmęczenia i większej wydolności. Współczynnik oddechowy dla tłuszczów wynosi 0,7, co oznacza, że organizm uzyskuje więcej energii ze spalania wodoru niż węgla.

Jaki wpływ mają diety wysokotłuszczowe na aktywność autonomicznego układu nerwowego (AUN), a w szczególności jego części sympatycznej?

Autonomiczny układ nerwowy dzieli się na:

• Współczulny (sympatyczny) – odpowiedzialny za reakcje „walcz lub uciekaj”.
• Przywspółczulny (parasympatyczny) – odpowiedzialny za reakcje „odpoczywaj i traw” lub „zamrażaj”.

Czynniki pobudzające układ współczulny to:

• Stres.
• Emocje.
• Alkohol i używki (amfetamina, mefedron, kokaina).
• Nadmierny wysiłek fizyczny.
• Produkty wysoko przetworzone z dużą ilością cukru.

Osoby w stanie pobudzenia sympatycznego mają trudności z osiągnięciem homeostazy. Zwiększony poziom kortyzolu, związany z pobudzeniem układu współczulnego, może prowadzić do cukrzycy typu 2, nadciśnienia, zawałów serca i udarów.

Zmiana stylu życia oraz przejście na dietę wysokotłuszczową zmniejsza objawy zaburzeń metabolicznych i obniża aktywność układu współczulnego. W konsekwencji zwiększa się aktywność układu parasympatycznego, odpowiedzialnego za regenerację organizmu.

Dzięki temu osoby na dietach wysokotłuszczowych mogą łatwiej osiągnąć stan relaksu i regeneracji, co prowadzi do poprawy jakości życia.

Wpływ Diet Wysokotłuszczowych na Zdrowie i Autonomiczny Układ Nerwowy

Diety wysokotłuszczowe, takie jak keto, paleo i dieta optymalna, opierają się na zwiększonym spożyciu tłuszczów i białek przy jednoczesnym ograniczeniu węglowodanów. W przeciwieństwie do tradycyjnej piramidy żywieniowej, mogą one redukować ryzyko chorób cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie i otyłość.

Zmiana modelu żywieniowego prowadzi do obniżenia aktywności współczulnej części autonomicznego układu nerwowego (AUN), co skutkuje mniejszym stresem metabolicznym i poprawą zdrowia. Regularne stosowanie diet wysokotłuszczowych, połączone z aktywnością fizyczną, sprzyja spalaniu tkanki tłuszczowej, poprawia wydolność organizmu i wspiera regenerację poprzez aktywację układu przywspółczulnego.

Tłuszcze, jako kluczowy składnik energetyczny, dostarczają niezbędnych witamin i kwasów tłuszczowych, które wspomagają prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Odpowiednie proporcje tłuszczów, białek i węglowodanów w diecie mogą znacząco poprawić jakość życia oraz zmniejszyć ryzyko chorób przewlekłych.

Jakub Łamajkowski

Swoja przygodę z fizjoterapią zacząłem podczas studiów na AWF w Katowicach. Pierwsze kroki zawodowe stawiałem w ośrodku rehabilitacyjnym dla niepełnosprawnych dzieci. Ostatecznie stwierdziłem, że muszę poszukać własnej drogi w ukochanym zawodzie. Wtedy właśnie na swojej drodze spotkałem dr Składowskiego, który całkowicie zmienił moje podejście do fizjoterapii, a co za tym idzie do samego pacjenta i jego leczenia. Read more...