Streszczenie
Lecznicza pijawka gatunku Hirudo, jest przykładem wykorzystania bezkręgowców w leczeniu chorób człowieka. Wykorzystywana do różnych wskazań medycznych od czasów starożytnych, jest najbardziej znanym przedstawicielem Hirudinea. Jest to jeden z nielicznych bezkręgowców szeroko stosowany w medycynie i nieustannie stanowi interesujący model do badań naukowych.
Słowa kluczowe: pijawki lecznicze, Hirudo medicinalis, Europejska pijawka lecznicza
Abstract
Medicinal leech Hirudo species, is example of the use of invertebrates in the treatment of human diseases. Used for various medical indications from ancient times, is the most famous representative of Hirudinea. This is one of the few invertebrates widely used in medicine and continually provides an interesting model for research.
Keywords: Medicinal leeches, Hirudo medicinalis, European Medicinal Leech
Wprowadzenie
Lecznicza pijawka Hirudo medicinalis, jest jednym z nielicznych przykładów wykorzystania bezkręgowców w leczeniu chorób człowieka. Słowo „pijawka” pochodzi prawdopodobnie od anglosaskiego słowa lekarza, laece. [1]. Terapia pijawkami stosowana była od czasów starożytnych, największe znaczenie odegrała w XVII i XVIII wieku, w czasach, których była stosowana w medycynie do „upuszczania krwi” i „oczyszczania” – leczono różne dolegliwości od dny do bólów głowy. Entuzjazm do stosowania pijawek w terapii osłabł w końcu XIX i na początku XX wieku, ale naukowe zainteresowania Hirudo medicinalis były i są kontynuowane do czasów obecnych, a zapoczątkowane w 1880 przez Haycraft’a, który jako pierwszy opisał przeciwzakrzepowe właściwości śliny pijawek, po nim w 1904 roku Jacoby odkrył czynnik przeciwzakrzepowy w ślinie pijawki i nazwał go hirudyną. [1]. Pierwszą listę wskazań do hirudoterapii określił Bottenberg, wśród których wymienia wszystkie procesy zapalne i choroby reumatyczne, przykurcze czynne i bierne kończyn. Przydatność terapeutyczną pijawek zaleca w stanach toksycznych krwi, w jej regeneracji i odnowie krwinek czerwonych. Na liście wskazań są także zakrzepy, zatory, wysięki i przesięki oraz stany utrudnionej lub niemożliwej wenesekcji.
Gdzie pijawki znajdują zastosowanie?
Pionierskie użycie pijawek w nowoczesnej chirurgii plastycznej i rekonstrukcyjnej przypisuje się dwóm Słoweńcom. W 1960 roku lekarze M. Derganc i F. Zdravic z Lublany, opublikowali w British Journal of Plastic Surgery zastosowanie pijawek przy rekonstrukcji tkanek uszkodzonych w wyniku urazu. Obecnie pijawki lecznicze najczęściej stosuje się w leczeniu zapalenia stawów, w zatorowości żylnej, w zaburzeniach mikrokrążenia po replantacjach, w chirurgii rekonstrukcyjnej i w traumatologii [2], [4], [7].
Rok 2004, czerwiec stał się przełomem w nowoczesnej hirudoterapii. Amerykańska agencja rządowa FDA (ang. Food and Drug Administration ) zatwierdziła pierwszy wniosek do wykorzystania pijawki leczniczej (Hirudo medicinalis) w medycynie klasyfikujac ją do wyrobów medycznych w USA.
W Polsce w 2008 roku terapia pijawkowa uzyskała numer katalogowy 99.991 w Spisie Procedur Medycznych ICD-9 i jest odtąd terapią honorowaną przez Polski Narodowy Fundusz Zdrowia. Współczesna profesjonalna hirudoterapia dopuszcza stosowanie pijawek jedynie, z restrykcyjnych hodowli laboratoryjnych, co oznacza zakaz pozyskiwania pijawek z ich naturalnych ekosystemów. Pijawki stosowane do terapii ludzi są materiałem jednorazowego wykorzystania, utylizowane zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
Taksonomia
Pijawki w systematyce należą do typu pierścienic ANNELIDA, z podziałem na gromady wieloszczetów Polychaeta, skąposzczetów Oligochaetów i pijawek Hirudinea. Pijawki stosowane w leczeniu obejmują gatunki Hirudo medicinalis (Linnaeus, 1758) – Medicinalis Leech, Hirudo nipponia (Whitman, 1886), Hirudo orientalis (Utevsky&Trontelj, 2005), Hirudo troctina (Johnson, 1816), Hirudo verbana (Carena, 1820).
Charakterystyka
Szacowany na blisko pięćset milionów lat rozwój ewolucyjny pijawek, pozwolił im na udoskonalenie pewnych mechanizmów przystosowawczych. Europejska pijawka lecznicza /Hirudo medicinalis/ należy do pijawek szczękowych i jest ektopasożytem, o ciele wydłużonym, spłaszczonym grzbietowo- brzusznie, wyraźnie segmentowanym, bez szczecinek, zaopatrzonym na obu końcach w dwie przyssawki. Pijawka po przyssaniu się do skóry przednią przyssawką, rozwiera szczęki i błyskawicznym skurczem mięśni nacina ciało ofiary, druga tylna przyssawka, służy do podtrzymywania ciała. Ważną rolę regulującą odgrywają gruczoły ślinowe, które otwierają specjalne kanały obecne u podstawy każdego, z blisko 90 chitynowych ząbków znajdujących się na każdej z 3 szczęk. W chwili nacięcia skóry pijawka wstrzykuje wydzieliny z gruczołów ślinowych. Cześć tej wydzieliny jest adsorbowana na powierzchni uszkodzonego naczynia krwionośnego, a pozostała część miesza się z krwią płynącą z rany [5]. Udoskonalone mechanizmy dotyczą przede wszystkim zapobieganiu krzepnięcia krwi zasysanego i jego długotrwałego przechowania w kanale jelita pijawki przez okres od kilku miesięcy do dwóch lat. Proces ten polega na wydzielanej przez bakterie, które są specyficznymi symbiontami żyjącymi w kanale jelita, egzo-i endopeptydazy. Niski poziom rozkładu białek krwi w kanale jelita pijawki regulowany jest przez inhibitory enzymów proteolitycznych wydzielanych w ścianach jelita, które wydzielane są także w jej śliniankach [6].
Podsumowanie
Terapia pijawką lekarską nie jest terapią skuteczną we wszystkich schorzeniach, ma także szereg przeciwwskazań ale właściwie prowadzona, może być brana pod uwagę jako skuteczna metoda w przywracaniu i poprawie stanu zdrowia pacjentów.
Piśmiennictwo
[1] Porshinsky BS, Saha S, Grossman MD, Beery PR , Stawicki SPA (2011) Clinical uses of the medicinal leech:A practical review. JPostgradMed; 57:65-71
[2] Derganc M., Zdravic F. (1960) Venous congestion of flaps treated by application of leeches. British Journal Of Plastic Surgery
[3] Fredric R. Govedich, Bonnie A. Bain (2005) All about Leeches
[4] Abbas Zaidi SM, Jameel S S, Zaman F, Shazia Jilani, Sultana A, Shariq A. Khan (2011) A Systematic Overview of the Medicinal Importance of Sanguivorous Leeches, Alternative Medicine Review
[5] Baskova I P and L. L. Zavalova (2001) Proteinase Inhibitors from the Medicinal Leech Hirudo medicinalis Biochemistry (Moscow), Springer
[6] Laufer AS , Siddall M E. and Graf J (2008) Characterization of the Digestive-Tract Microbiota of Hirudo orientalis, a European Medicinal Leech, Applied and environmental microbiology, American Society for Microbiology
[7] Singh AP (2010) Medicinal leech therapy (Hirudotherapy) : A brief overview
Complementary Therapies in Clinical Practice, Volume 16, Issue 4, Pages 213-215, Elsevier
PIJAWKA LEKARSKA W ASPEKCIE PRZYDATNOŚCI LECZNICZEJ – WPROWADZENIE. dr n med. inż. Joanna Wojewódzka, grudzień 2017